شاخص چیست
شاخص یا Indexدر واقع یک معیار آماری می باشد که تغییرات در یک اقتصاد یا بازار بورس را نمایان می کند. به بیان ساده تر کلمه شاخص به معنای عددی است که با استفاده از آن میتوان تغییرات ایجاد شده در یک یا چند متغیر را طی یک بازه زمانی خاص مشاهده کرد. در مورد بازارهای مالی، شاخص یک سبد فرضی از کلیه سهامی است که در آن بازار خرید و فروش میشود و میانگین تغییرات قیمت همه سهام را نشان میدهد.
انواع شاخص در بورس تهران
در بورس اوراق بهادار ایران شاخص های متفاوتی موجود است که سرمایه گذاران بسته به نوع سرمایه‌گذاری خود می‌توانند از آنها برای تحلیل شرایط موجود استفاده کنند.
انواع شاخص های موجود در بورس ایران عبارت اند از:
شاخص کل قیمت
شاخص کل قیمت یا TEPIX در بورس اوراق بهادار، که به آن شاخص کل هم می‌گویند، یکی از انواع شاخص بورس می باشد که بیان کننده تغییرات سطح عمومی قیمت‌ها در کل بازار است و میانگین افزایش یا کاهش قیمت سهام در بازار را بیان می‌کند.
همچنین در شاخص کل تاثیر شرکت ها بر اساس بزرگی ( تعداد سهام ) و سرمایه آنها است و شرکت های بزرگ که تعداد سهام و معامله بیشتری دارند بسیار تاثیرگذار تر از شرکت های کوچک هستند. در واقع میتوان گفت شاخص کل نشان دهنده ی میانگین میزان تغییرات قیمت و سود سهام شرکت های فعال در بازار سرمایه است.
در شاخص کل ممکن است اکثر شرکت ها بازدهی منفی داشته باشند اما تنها مثبت بودن چند شرکت بزرگ باعث مثبت شدن شاخص کل شود.
شاخص هم وزن
شاخص هم وزن یکی از انواع شاخص بورس است که در این شاخص کلیه شرکت‌های پذیرفته شده در بورس چه کوچک چه بزرگ بطور برابر در محاسبه شاخص بورس کل سهیم هستند.
تفاوت این شاخص با شاخص کل در این است که وزن و اندازه شرکت ها در این شاخص تاثیر گذار نیست و سرمایه آنها یکسان در نظر گرفته می شود و تاثیر افزایش و کاهش سود و قیمت سهام شرکت ها در شاخص به یک میزان اثرگذار است.
بطور مثال وقتی شاخص هم وزن منفی است یعنی بازدهی بیش از نصف شرکت های بازار کاهش یافته است و زمانی که شاخص هم وزن مثبت باشد یعنی بازدهی بیش از نصف شرکت های بازار رشد کرده است.
شاخص بازده نقدی
تغییرات شاخص بازده نقدی یا TEDIX ، میانگین بازدهی ناشی از پرداخت سود نقدی شرکت‌های بورسی به سهامداران را نشان میدهد پس وقتی شاخص سود نقدی رو به افزایش است، شرکت‌ها به‌طور میانگین سود نقدی بیشتری را در مجامع عادی سالیانه بین سهامدارانشان تقسیم می‌کنند.
شاخص قیمت و بازده نقدی
در واقع شاخص قیمت و بازده نقدی ،همان شاخصی است که در رسانه‌ها از آن به‌عنوان شاخص کل بورس تهران صحبت میشود.
یکی از پرکاربردترین شاخصها شاخص کل در بین فعالان بازار و سرمایه‌گذاران می باشد این شاخص بیانگر سطح عمومی قیمت و سود سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس است.
شاخص صنعت و شاخص مالی
به‌صورت کلی همه شرکت‌های بورسی به دو بخش صنعتی و مالی تقسیم بندی می شوند. در بخش صنعتی شرکت‌های تولیدی و صنعتی نظیر مخابرات، خودروسازی، سیمان، پتروشیمی و … قرار دارند شاخص صنعت یا Industrial Index نشان‌دهنده میانگین تغییرات قیمت سهام شرکت‌های فعال در بخش صنعت است.
در بخش مالی نیز بانک‌ها، شرکت‌های سرمایه‌گذاری، بیمه و… حضور دارند که شاخص مالییا Financial Indexنشان دهنده میانگین تغییرات قیمت سهام شرکت‌های فعال در بخش مالی است.
شاخص سهام آزاد شناور
به طور خلاصه به میزان سهامی که معمولاً در شرکت‌های بورسی در اختیار سهامداران حقیقی قرار دارد و مرتباً در بازار خرید و فروش میشود، سهام شناور آزادگفته میشود.
شاخص سهام شناور آزاد یا TEFIX ، مانند شاخص کل محاسبه می شود تنها با این تفاوت که تنها درصد شناور آزاد شرکت ها در نظر گرفته می شود. شاخص سهام شناور آزادنمایانگر بازدهی میانگین قیمت و سود سهام های شناور آزاد در بازار می باشد و هرشرکتی سهام شناور آزاد بیشتری با سرمایه ای بزرگ داشته باشد تاثیر بیشتری در این شاخص خواهد گذاشت.
شاخص بازار اول و بازار دوم
در بورس اوراق بهادار شرکت ها پذیرش شده در دو بازار اول و دوم قرار می گیرند. شرکت هایی که از نظر میزان سرمایه (حداقل ۱۰۰۰میلیارد ریال) ؛ درصد شناوری بالا(حداقل ۲۰ درصد) ؛ تعداد سهامداران و وضعیت سودآوری شرایط بهتری داشته باشند در بازار اول دسته بندی می شوند و شرکت هایی که از نظر این معیار ها در شرایط پایین تری قرار داشته باشند در بازار دوم بورس دسته بندی می شوند.
شاخص بازار اول بورس، بیانگر سطح عمومی قیمت سهام شرکت‌هایی است که در بازار اول بورس قرار گرفته اند، و شاخص بازار دوم بیانگر سطح عمومی قیمت سهام شرکت‌هایی است که در بازار دوم بورس دسته بندی شده اند.
شاخص کل فرابورس
شاخص کل فرابورس یا IFX ، میانگین سطح بازدهی سهام شرکت‌های پذیرفته‌شده در دو بازار اول و دوم فرابورس است. این میانگین به صورت وزنی است و تمرکز آن به تعداد سهام منتشرشده شرکت‌ها در بازارهای اول و دوم فرابورس است. در محاسبه شاخص کل فرابورس تغییرات قیمت و سود نقدی سالانه سهام شرکت ها در نظر گرفته میشود. شاخص کل فرابورس به دلیل وزن دهی به شرکت های بزرگتر و تمرکز آن بر روی چند نماد خاص که بیشترین ارزش بازار فرابورس را در بر می گیرد نماگر خوبی برای بررسی سطح عمومی بازدهی کل بازار فرابورس نیست.
شاخص ۵۰ شرکت برتر
تقریبا هر سه ماه یک بار، ۵۰ شرکت برتر از نظر بیشترین معاملات بازار در این مدت و قابلیت نقد شوندگی بالا در بورس اوراق بهادار معرفی می‌شوند. شاخص ۵۰ شرکت برتر میانگین قیمت سهام این ۵۰ شرکت برتر را نشان میدهد که طی این مدت سود و قیمت آنها چه تغییراتی کرده است. اگرچه این شرکت‌های بورسی کمتر از ده درصد تعداد شرکت‌های بورسی را تشکیل میدهند اما بیش از ۷۰ درصد ارزش بورس تهران را به خود اختصاص داده‌اند و تغییرات قیمت آنها تأثیر بسزایی بر شاخص کل دارد.
شاخص ۳۰ شرکت بزرگ
معیار انتخاب این ۳۰ شرکت نیز بر اساس اندازه شرکت‌ها و ارزش روز بازار سهم آنها تعیین میشود که شاخص بورس ۳۰ شرکت بزرگ میانگین تغییرات قیمت سهام این ۳۰ شرکت بزرگ بورس را نشان میدهد.
نحوه محاسبه شاخص کل
برای محاسبه ی شاخص کل کافیست ارزش جاری بازار سهام در زمان محاسبه تقسیم بر ارزش جاری بازار سهام در تاریخ مبداء شود و در نهایت ضرب در صد شود.
نحوه محاسبه شاخص کل
توجه به این نکته ضروری است که شاخصها سطح قیمت را در مقایسه با تاریخ مشخصی که تاریخ مبداء نام دارد نشان میدهند. به عبارت دیگر سطح شاخصها نسبت به تاریخ مبداء یا همان زمان آغاز محاسبه شاخص سنجیده میشود. به طور معمول، میزان شاخصها در تاریخ مبداء 100 در نظر گرفته میشود. بنابراین، اگر عدد شاخص یک سال پس از آغاز محاسبه یا همان تاریخ مبداء برابر 200 شود، این امر نشان میدهد که سطح عمومی قیمت سهام نسبت به تاریخ مبداء 2 برابر شده است
ارزش جاری هر شرکت از ضرب تعداد سهام هر شرکت در قیمت پایانی سهام آن بدست می آید و ارزش جاری بازار نیز از جمع ارزش جاری شرکت های پذیرفته شده حاصل می شود. بنابراین با افزایش و کاهش ارزش جاری بازار سهام میزان شاخص کل نیز صعود یا نزول می کند. در صورتی که نماد شرکتی بسته باشد یا برای مدتی معامله نشود، قیمت آخرین معامله آن در شاخص لحاظ می گردد. در محاسبه شاخص کل تعداد سهام منتشر شده شرکت ها معیار وزن دهی در شاخص می باشد که این امر منجر به تاًثیر بیشتر شرکت های بزرگ در شاخص می شود .
کاربرد شاخص
به طور کلی شاخص ها ملاکی برای بررسی شرایط کلی و پیش‌بینی مسیر بازار در آینده هستند که به شما فرصت تحلیل و مقایسه ی گروه‌ها و صنایع مختلف را میدهند.
در نظر داشته باشید که مثبت یا منفی بودن شاخص به معنای صعودی یا نزولی بودن تمام بازار نیست . در مواقعی ممکن است بر خلاف حرکت منفی اکثر سهام بازار، شرکت های با سهام بیشتر و ارزنده تر در جهت مثبت حرکت کرده و باعث بالا رفتن شاخص شوند در حالی که اکثر سهام بازار در حال ریزش است. در چنین شرایطی برای داشتن تصویر بهتری از شرایط بازار می‌توانید از شاخص هم وزن استفاده کنید که تمامی شرکت ها را به صورت هم وزن در نظر می‌گیرد و شرکت های با سرمایه بیشتر نمی‌توانند بازار را تحت تأثیر حرکت خود قرار دهند.